Ñuqanchik runakunapa llank’aywanmi kawsay kallpachkan.
Makiykunaqa llank’aypa qispinmi — chaywan llamk’anku, ruwanku, allin kawsayta apachinku.
Ichataq, aswan ñak’aykuna, millay llank’aykunapiqa, makiykita chinkachiytaqa aswan chaylla kanan.
Chayrayku kay artikulupi rimananchik imayna makiykita waqaychayta atinchik, imayna asegurukunamanta riqsispa kawsayta allinchayta atinchik.
1. Imarayku makiqa kawsaypa ch’ullunku kachkan
Makiykunaqa ñuqanchikpa kallpachay, yachay, llank’aypa ruwanakuna.
Makiywanmi rurayta llamk’achisunchik, ñawiriyta, mikuyta, qillqayta, rurayta, wiñayta apachisunchik.
Ichataq, makiqa llapa kawsaywanmi tinkuyta ruwachkan — chayrayku waqaychayta yachayqa hatunmi.
Makiykita chinkachiyqa:
- Llank’ayta saykuchin,
- Qollayta apachin,
- Sonqoyta ñakachin.
Chayrayku allin waqaychaymi kawsaypaq ñawpaq ñan.
2. Asegurukunapa munaynin: runakunapa waqaychanapaq
“Aseguru” nisqaqa kastilla simipiqa waqaychayta, kawsayta, ñak’ayta pisiyachiyta nin.
Ñuqanchik llank’aq runakunapaqa, asegurukunamanta riqsiyqa allinmi, chaymi ñawpaqta mikuyta, makiyta, kawsayta waqaychanchik.
Asegurukunam:
- Essalud nisqa: llank’aq runakunapa onqoywan waqaychay.
- SCTR (Seguro Complementario de Trabajo de Riesgo): manchakuykuna, k’achachiykuna llamk’aypi hamuqkunapaq.
- AFP o ONP: qhipa watakunapa kawsaypa waqaychay.
Kaykunaqa ñuqanchikpa kawsayta waqaychanku, makiykita chinkachispa mana wañuchinchu.
3. Makiyta waqaychaypa yachaynin
Makiykita waqaychayta munaspaqa, llank’aq runaqa yachayta munanmi:
- Llank’aypi ch’usaq llamk’ayta ama ruwaychu: Makiyta allin chayachiy, chaki warmi hina qhaway.
- Makiyta ch’uyay: Llank’aymanta qhipa, upyana, ch’allayta ruwayta munan.
- Guantes o ruk’uy warmikuna: Aseguruwan k’achachiyta pisiyachiy.
- Rikch’aychiy: Llank’aypi mana chinkayta riqsispa.
Chaymi makiqa kallpata waqaychachkan, chinkayta hark’achkan.
4. Llank’aypi makiwan hamuq manchakuykuna
Llank’aqkunapa llank’aykunapi manchakuyqa askha kasqanmi:
- Fierrowan, makinawan, ruraywan,
- Frío, rupha, imaymana hatun kallpawan,
- Elektrisidadwan llamk’ay.
Kaykunaqa makiyta chinkachiyta atinku.
Chayrayku asegurukunamanta riqsiyta, yachayta, seguridad ruwanata munanmi llank’aq runaqa.
5. Aseguru ima hina llank’aqta waqaychanku
Aseguruqa manam qullqichu sapaq hamuq, ichaqa ch’usaq ñawpaq kawsaypa ñawpaq ñan.
Kaymi llank’aqkunapa qispin kallpachkan:
- Onqoyman riqsinapaq llank’aq runaqa mana chinkaypaq.
- Ñak’aywan, manchakuywan hamuqta qispichiy.
- Wawakunapa, familia warmikunapa waqaychanapaq.
Kay asegurukunamanta riqsispaqa ñuqanchik mana chinkasunchik, chaymi makiykita mana chinkachisunchik.
6. Yachachiy: llank’aypi seguridad yachayta churaspa
Llank’aypi yachachiq runakunaqa asegurukunamanta, seguridad yachayninta yachachin.
Chaymi:
- Makiyta allin churayta yachachin.
- Llamk’aywan manchakuyta pisiyachin.
- Asegurukunapa derechokuna riqsichin.
Runakunaqa yachachispa, makiyta mana chinkachispa, seguridadpi kawsayta kallpachin.
7. Warmikuna makiywan llamk’aypi
Warmikunapa llank’ayqa aswan rikch’ayta munanmi.
Makiykunataqa manam sapan ima llamk’aykunaqchu, ichaqa runakuna hina waqaychayta munan.
Chayrayku warmikunapaqa asegurukunamanta riqsiy, kawsayta allinchay, wawakunapaq kawsayta waqaychayqa ch’usaymi.
8. Asegurukunamanta riqsiyta imayna atinchik
Kaykunata ruwaymi allin:
- Llank’aqkuna rimaykuy aseguru ruwanku kasqanta.
- Llank’aypi kachkan chay “contrato laboral” nisqa, chaywanmi aseguruta rikurqanki.
- Aseguru ch’askiyta munaspa, DNIwan, planillawan riqsiy.
- Llank’aq jefeman tapuy, manam huk runapaqchu, ñuqapaq kachkan chay aseguruyki.
Kay hinaqa ñuqanchik allin yachaywan, seguridadwan kawsasunchik.
9. Aseguruqa manam qullqi ch’askiyllachu
Aswan runakunapa yuyayninmi, “aseguruta ch’askispaqa qullqi ch’askikunki” nispanku.
Ichataq, manan chay hinachu.
Asegurukunamantaqa ñawpaq chaskisqa qullqita kawsaypa ñawpaq kallpanchanpaq apachin,
— onqoykama, ñak’aykama, makiyta chinkachiykama.
Chaymi mana qullqita ch’askispaqa, chay aseguruwanmi kawsayta waqaychasunchik.
10. Tukuy rimay
Makiykita ama chinkachiychu, Cesar ñuqayku.
Makiyqa llank’aypa yuraq ruwanninqa, runapa kallpanchan.
Asegurukunamanta riqsispa, makiyta waqaychaspa, ñuqanchik runakunapa kawsayta allinchanchik.
Ama pantasunchu ñak’aypi, ama manchakusunchu —
chay asegurukunamanta riqsispa, yachaywan, rimaywan, ch’usay kallpaywan kawsasunchik.
Makiykita waqaychayqa kawsay waqaychaymi.
Asegurukunamanta riqsiyqa wiñay kawsayta ch’askachinmi.